به یاد آنه محمد ساده، شاعر و هنرمند ترکمن صحرا که ساده زیست و رفت
خبر خودکشی آنه محمد ساده در سال ۱۳۸۵ شاعری که هم شعر می گفت و هم دوتار را استادانه می زد، جایی درز نکرده بود. اشعار او وزین و محتوایی غنی داشت و بدون آگاهی از دیدگاههای فلسفی، لیریکی و یا بدون اطلاع از دیدگاههای اجتماعی، سیاسی شاعر درک آن به سادگی میسر نیست. علیرغم اینکه سروده هایش در بیرون از محفل دوستان و همفکرانش خوانندگانی داشت، هیچگاه بصورت کتاب چاپ نگردید. برخی از اشعارش بصورت کاست با صدای خود شاعر و با نوای دلنشین دوتار ترکمنی که خود استادانه آن را اجرا کرده است در میان مردم ترکمن پخش شد.
آنچه که به او انگیزه زنده ماندن می داد دوتارش بود، زیرا او قهرمان های داستانها و روایات آهنگهائی را که می نواخت می شناخت و در دنیای قهرمانان افسانه ها و روایات ترکمنی زندگی می کرد. روح ظریف و “شاعرانه ای” داشت.
داستان زندگی اش از آنجا آغاز می شود که به زندگی عشق می ورزد و به بهروزی ایمان داشت و در راه رهائی (ارکانا دورموشنگ کوشکین قوراجاق من) از قید هر گونه پلیدی تلاش ورزید. خارق از اینکه در عنفوان کار بفهمد فریب زرق و برق را خورده، بااین حال دل از سرودن نشست.
امواج انقلاب بهمن ۱۳۵۷ زندگی آرام او را به هم زد و در زمره نسلی قرار گرفت که قربانی زمانه و زورگویان شد. ترک دیار کرد و در دیار نو آرام نگرفت و مهاجرت را ادامه داد.
آنه محمد ساده درسال ۱۳۶۲ ابتدا به شوروی سابق مهاجرت کرد. در شهر نبیت داغ ترکمنستان زندگی کرد. در آنزمان ظلم و ستم فراوانی در حق او روا داشتند که تاکنون کسی در آن باره لب به سخن نگشوده و چه اسفبار است که پس از مرگ او بایستی روزهای تلخ این شاعر و هنرمند ترکمن صحرا را بازگو کنیم.
آنه محمد ساده از ترکمنستان به آلمان مهاجرت کرد ولی شاعر و هنرمند “ساده” ترکمن صحرا دنیای سرد و فردگرای غرب را تحمل نکرد وبا این وجود برخی از بهترین اشعار او در آنزمان نگاشته شده است.
اشعار آنه محمد ساده در نشریات ترکمن های خارج از کشور با نام “سانجار” چاپ می شد.
مدتی را وی در کشور آلمان با سختی زندگی کرد. او عاشق صحرا بود، عاشق زبان ترکمنی و عاشق “دوتار” بود. یاد عروسی ها و شب نشینی های صحرا و یاد قهرمان های حکایات و روایاتی که با نواختن هر سازی برایش مجسم می شد او را شیفته رفتن به ترکمن صحرا کرده بود.
او می پنداشت سروده های شاعر باید از سرزمین و زبان مردمش نشات بگیرد و غنا یابد.
دنیای غرب با روح شاعرانه اش بیگانه بود و او دوباره ره توشه بر گرفت و عازم ترکمن صحرا شد. زندگی خانوادگی دشواری را داشت، مرگ پدر و برادرش و تحمل زندگی دشوار و فشار اقتصادی روحیه و انگیزه شعر گفتن و نواختن را از او ربوده بود.
اگر از شاعر شعر سرودن را بگیرند و اگر از نوازنده دوتار را بگیرند او می میرد و این شاعر ساده ترکمن با زندگی خود، با اشعارش و دوتار عزیز و همراهش که دنیای زیبا و تخیلی روایات را برای او زنده می کرد، بدرود گفت.
مرگش “ساده” بود، چونکه جامعه فرهنگی ترکمن صحرا ( به غیر از اشاره عبداقهار صوفی راد در یکی از شماره های فصلنلمه بین المللی، فرهنگی، ادبی، هنری و اجتماعی فراغی) از او یاد نمیکند و همه او را به فراموشی سپرده اند.
از دفتر شعر شاعر و هنرمند ترکمن صحرا آنه محمد ساده
برای زنده نگهداشتن یاد او سایت ترکمن صحرا برخی از اشعار او را که در دوره مهاجرت و تبعید سروده شده، چاپ می کند. این اشعار در نشریات خارج از کشور منتشر شده و برخی از آن نیز برای اولین بار چاپ می شود.
سروده های شاعر : بو بارزاخستاندا، گوزله گ … برای اولین بار از دست نوشته های به دادگار مانده از شاعر که خود آنها را ویرایش کرده، منتشر می شود، بدین خاطر برای حفظ امانت سروده های آنه محمد ساده به همانگونه که شاعر ویرایش کرده در اختیار خوانندگان قرار می گیرد.
روحش شاد و یادش گرامی باد!
گلینگ
گلینگ ایلدشلریم، گلینگ دوستلاریم،
شادیان حابارمی، اوقانگ گوزومدن
یوزومدن بهارینگ بارق اوریان گولین
گوللرینگ ایسنی آلینگ سوزومدن.
حایحایلی گونلرینگ بیک موقامینريا،
تازه دن کویسانلر دینگله سین منی،
تورکمن توپراقئندان مئللی سوتمنگ،
کوکون قوپارماقا چرمه یان قولونی.
ایللریم اوزالدان تانایار سسیم،
ایل – گونئنگ ائنامین اودان گرچک من
بو آلا صحرادا، آتا یوردیمده،
ارکانا دورموشنگ کوشکین قوراجاق من.
ساواش آیدیملارین دینگلانگ، دایانینگ
بیللر قاییم قوشالمالی بو گونلر!
آتالار حاتارما پیادا گیرسه،
دور آتین ده بسلاپ گلسین اوغول لار
باغتیمینگ بولگی یوزلری آییم،
اویالام، بارماغی گللی لم گلسین،
اللری چکیشلی آقالار بیلن،
جنگده یتیم قالان باللی لام گلسین.
دورت شهیدیم، دورت یئلدیزیم اوچمزک،
نورا عاشئق بولان ائنسانلار گلسین،
ارقالی لار ارکه سوزلار دیلیپ دیر،
ارکه سوزلملی اسلانلر گلسین.
یولونی یئتیریپ، بیر یودا گوزلاپ،
سیله – سیاحاتا چیقانلار گلسین،
اللری قابارجاق دایخانلار بیلن،
آیاقی چاریقلی چوپانلار گلسین.
گوزل مکاننی سوییانلر گلسین،
هم تورکمن لیگنه قینان مایان لار،
توپراقینا سجده ادیان لر بیلن،
گلسین انه دیلینه ساریپا قوییان لار.
اوز ایلینده قول بولماق نه یامان،
قول بولماقا قارشی گیتجه ک لر گلسین،
اوز یوکونگی چکمه ک قهرمانلیق دال،
ایل یوکونی آرقا آتجاق لار گلسین.
آرمان، شو چاقا چن اید گلی گزدیک،
نامه اوچین بیلمه دیک اوزیمیز یوراپ،
تورکمن نامه غاریب بولسادا هرگیز،
عقل هم غایراتا بولماپدی غارییب.
پلسپه آغتاریپ اوتورمایین من،
قوی قورساقدا سس سیز اینگله سین یورک،
هر حال ایندی مانگا عاصاکش دالده،
دینگه حورمات – حقوقلی ماحرم دوست گرک.
مانگا کول سپسین لر گوهر اوستونه،
اگیننه اودلی کوینگ گییان لر گرک،
مانگا “من سانگا دوست” دییان لر دالده،
مانگا “سن مانگا دوست” دییان لر گرک.
مانگا ایکی یوزلی آداملار دالده،
مانگا ایکی یوزلی قئلئچ لار گرک،
تاوشان یوروک هاوچی لاردان ایردیم من،
مانگا یولبارس یوروک یولداشلار گرک.
آتیلان اوق داشدان قایتماز بی گومان،
یترس گورشیپ آرزولی گونه،
قاقئپ تومسئقنا بورنی یللی لنگ،
گیدییلینگ اوغلانلار، گیدییلینگ اونگه!
سانجار اردیبهشت ۱۳۶۶
گیدیلینگ
گیدیلینگ دورمایلینگ،
دیدارینا شول سویگیلی گونشینگ،
گیجه لر قیسقالیب گونلر اوزاپدیر،
سیز تونی حاس قیسقالتماغا چالیشینگ.
چکینمان شریندن دنیانئنگ،
شرمنده لنگ شوم نیتن پاش ادینگ،
آل قانا بویالان سووش میدانئنگ،
جونبشینده ایل آرزوین یاشادینگ.
آیدیم آیدیپ موقام جادیسی بیلن،
ترس تالیینگ تلسمینی دووینگ سیز،
قازال اوقاپ شئغیر باداسی بیلن،
دورموش آیناسنینگ گردین یوونگ سیز.
بای- بای گرچکلریم عاینی وقتینگیز،
مووج اوریار گوزلرده یاشلیق جوشغینی،
یوللار یالی اوزاق بولسین عمرینگیز،
سیزی آپارماسین آجال داشغینی.
یورکلرمیز بیردیر، سویگیمیز تاک دیر،
بیز بیرک بیرگنگ آیناسی آسئل،
سیزه همراه بولسام آرمانیم یوقدئر،
آی واتان نامیسین قورایان نسل.
سانجار ۱۳۶۶
اوجاغئم
سانگا اوجاقئم دییان.
سانگا دوینیم
شو گونئم،
سانگا
گلجه گیم دییان،
سانگا اوجاقئم دییان.
اوجاق آق اویلرینگ کراماتی دئر
اوجاق دیری لگینگ علامتی دئر
آیازدان آوئنئپ سنی گوزله دیک،
اوموردن ایمنئپ سنی گوزله دیک،
سن گیجه کی گوزلک لردن دورانسینگ
سن امیتدان،
اوچقون لاردان دورانسینگ.
قورشون سنده اره یار،
پولاد سنده تاپلانیار،
اویوم
اوبام
بوتین ایلیم
سندن نور آلیار.
انانینگ مهری بار یئلی هاورونگدا،
آتانئنگ قوجوری یاشئل شوحلانگده،
عاصئرنگ پاهیمی قئزئل قورونگدا…
(اومزوک آتئپ اونگه باریارس نورنگدا)
تورکمن، سه نسیز سه سین عالمه یایماز،
تورکمنئنگ باغت ناماسین سن یازدنگ،
ازگه یازماز.
سن تورکمنئنگ دولی آرزو گوزلری،
سن تورکمنئنگ آیدان، آیتجاق سوزلری،
دوقغوز یئل،
بیر سر اتسنگ آزاجئق عمیر،
یونه گورسن ناچه منزیل گچیلن،
دوقغوز یئلدا ،
اون لارچا سئر آچیلان.
ائقبالدان نالاماق بیزه یاتدئر یات!
آصلیندا شیله راکدئر –بو دورموش
اویون لاری باردئر هر راقام هر تویس
گورولمه دیک ذات لار دال،
زندان
سورگون
توهمت
یاس…
یونه، هیچ ذات بوو ه ت بولماز امیدا،
امید آتاسی دئر بار ینگیش لرنگ،
داشئنگدا پئرلانیان بو پروانالار،
قورابدی ینه ده قورار نامئسی.
حاقیقات ینگیپدی ینه ده ینگر،
اوجاقئم یاقئپدی اومور توملیگی،
ینه ده یاقار
قودراتنئگا ائنانیان
سانگا اوجاقئم دییان!
آذر ۱۳۶۶ سانجار
ائنسان گولوم
گوللرنگ قیزی
گوللرینگ قیزی
جووره نیپ دردیندن قارا گونلرینگ
آی آیدئنگ گیجه لر دورلرین سه چیان
دیللرینگ قیزی
محپبت داراغتینی، بارماقلارئنگدان
اوزونی سویدییر
زولپلرینگ تاوئندا تاق اتار قاولئق
یانگاقئنگ آلئندا گول لار گوزللیک
گونش هورتگسی آسمان آلنئنگدا
ابدیت نیشه لاپدیر آدئنگدا
گوزه له گیم
دینگله آیداین هنیز
شور مانگلایا دوشن قاسئن لار حاقدا
اوتن آیلار حاقدا
پاصئل لار حاقدا
قئشدی
بولوتلی دورموشئنگ غم دامجالاری،
مه نینگ شیکستلی سینامدان سیرئقئپ
آق اویلرینگ
کونه دورلوق لارئندان
یاقمئرلارئنگ گچیشی یالی
یوره گیمینگ
دویپ ته ینه دوشیاردی
قورکاردئم
گوزونئنگ اودی آلنان
چاقا یالی قورکاردئم
آقلاردئم من
هاووا، انسی آلمازاق
قوزولار کیمین
مالاردئم من
غریپدیم
یلدیزسیز گیجه لر
باشسیز بوقدای لار یالی
غریپدیم
یالنگیزلیقدان چوکردیم
یالنگیزلیقدا
یاریی یولدا، آطی اولن چاپاردئم
مانگا هیچ کیم قاراشمادی
قاراشمان سونگ هیچ کیم مانگا
قاراشمان بیلمدیم
قدرت گونلرنه
گوزدیکمان بیلمدیم، یولی کان دونیانگ
کوته لی- کوته لسیز
یول – یودالاردا
چئکمان بیلمدیم من
سه نینگ اوقرونگا
ائنانمالی بولدئم، اویمالی بولدیم
بیک حاقیقاتا
ائنسان قالبئنا
ایمی سالا لئقا ائمتئلدی داقلار
دنگیزلر ای گوردی
کوره کلنگ ایزین
گویزلر، ساحی لیقا – الدی ائقبالئن
یازلار، یاشلئق لاردا یازدی گوک دونون
بالئق، بالئقلئقدا بویلادی سووی
جرن، جرنلیکده حالادی چولی
من، ائنسانلئقئمدا سایلادئم سنی
چاقماق داشلانگ، اوتلی دئمئش لاریندان
هامراق قویون لارئنگ، گویزلریندن
یوروک بوقازئندان، سایراق قوشلارئنگ
گوزلدیم
تاپدئم
آیئمی
آینامی
سئرئمی
سنی
هاوا، تاپدئم سنی
بیر اوزونگم دال
یانئنگ بیلن
گینگ عالیمی
پراغینی تاپدیم من
سنی
سه نینگ قارا گوزلرینگی، من اوکاب
حافظه ساری
پوشکینه
گوته
تاگورا طاراپ
بولقورلانئپ، چشمه لنیپ
آکدئم من.
مه نینگ همیشه لیک
ای، ائنسان گولوم
آلنئما سئیلئپدئم، سئیلارئن سنی
دم به دم، دمینگده دوقیانئم اوچین
هر سالئم هر دایئم
سایلارئن سنی.
سانجار ۱۳۶۷
کریم آقا
دوستلار!
نادیب ییتیردنگیز
الوان گوللری
“دوستلوق چمنی”
بوقان اللری؟
“تایماز بابا”
هانی سنئگ خدایئنگ
“منزیل”
یولاقچیئنگی نادایدینگ؟
ای قاراقوم!
گرین
دونیانی اوروز
تووه لی توروز.
گوزلر، قارا گوزلر!
گچه لگه بولونگ
دالی جیحونا.
بولوتلار!
گووسونگیزداکی
سرمست سئل لاری
دوکونگ مستانه،
(بوگون آسمان، یئلدئزلار یاسحانا)
چئنارئم!
حاضیر
آسمانلارا دال
یره باقمالی
بو یتیم لیکده
کیمدن اورنجک
یاپراقلاماقی؟
سانجار 1367
کریم آقانینگ یدی سانی منظومناماسئنی اوزونده جم له یان “یدی یاپراق” آتلی ابدی اثری بار
بو بارزاخستاندا
تلفن سیم لاریندا، جئقلدا – جئقل
گویزده، بیر ماقصادا یول سالماق اوچین
اویشن قارلاواچ لار، آیدنگ نادیپ سیز
بیزنگ آداملاردان، بیر – بیره یاقین؟
اوچقون گوزلرنگیزه، باقئپ قانمایان
من یئلئنئپ بیلجک، شیله گوزلردن
ایسه م بیان ادینگ، بو سایا گوزلر
ناحیل گچیپ بیلر، کور گذرلردن؟
بوری دین، یئل لار بیزی بولوپدیر
قاداملار آز، بیرلشیگه ادیلن
خود پارازلئق، بیله سئنده بیریمیز
بیریمزی بت پارازلئق جادئلان.
بیزنگ دوینکی داغ دئر دییپ یورنمیز
بو گون گورسک دپه – ده دال اکنی
ائنرسئراپ یورنمیزده قالماندئر
حتی بوقرالئقئنگ یولدور – یوکونی.
بیزی قورشان، بو قاماشئق هاوادا
قاسامئنی سئقئرئپ یور کیمسه لر
گنگ دال اونسونگ موجکلره چورنگشن
ایت لرمیز، گوندیز قویون سورسه لر.
آراسئندا، خدای بیلن خورمانئنگ
آنگگالئشئپ یورنلره نادیجک؟
اوزونگ ماغتیم قولی بولماسانگ داقی
بو بارزاخستاندا آدام دالریجک.
هر کیمینگ قایقئسی اوز دوگونچگی
یودالار، یوللار قوشولمان باریار
بیر – بیره گی دینگله مه کده ن بارراکده
هنیز، اوز سه سنی م اشدمه یانلر بار
ای دانا دیده لی قارلاواچ جیق لار
آیدئنگ نیرده، آغئزی بیر آق مایاسی
آیدئنگ هاچان، بو توپراقدان سئیرئلار
آغئزآلالئق آزدارئنئنگ سایاسی؟
سانجار ۱۹۸۸
