موضوع اقوام؛ حلقه‌ی گم‌شده مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری
عدم طرح موضوع اقلیت‌های قومی، دینی و مذهبی در مناظره کاندیداهای ریاست‌جمهوری، پرسش‌های زیادی را مطرح کرده است. دلیل آن از طرف کارشناسان از جمله ابلاغیه‌ای ذکر می‌شود که رهبر ایران در آن طرح مسائل قومی را ممنوع کرده است.
در کارزارهای انتخاباتی و دو مناظره تلویزیونی کاندیداهای ریاست جمهوری ایران، موضوع اقوام به اندازه دو دوره پیشین انتخابات ریاست جمهوری مطرح نبوده است. بسیاری از نخبگان اقوام که حامی روحانی هستند هشدار می‌دهند که این موضوع می‌تواند به ریزش آرای روحانی در میان رای دهندگان اقوام بیانجامد.
حسن روحانی در دوره قبل درخواست‌های قومی را در ۱۰ بند اعلام کرده بود. در آغاز بیانیه ۱۰ ماده‌ای شماره ۳ روحانی آمده است: «اکنون که انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست جمهوری یازدهم این فرصت تاریخی را فراهم کرده است، اینجانب متعهد و مصمم هستم درصورت استقرار دولت تدبیر و امید، اجرای اصول ده گانه که از فصل حقوق ملت درقانون اساسی است را در حق اقوام و مذاهب ایرانی به اجرا درآورم تا شاهد ایرانی آزاد و آباد با مشارکت همه ایرانیان باشیم.»
در آن زمان حسن روحانی در مقایسه با سایر کاندیداها بیشترین آرای رای دهندگان مناطق قومی را بدست آورد و از جمله با اتکا به آرای اقوام موفق شد در دور اول انتخابات پیروز شود. در این دوره ولی مسائل قومی از طرف روحانی و سایر کاندیداها مطرح نمی‌شود.
وبسایت “عصر ایران” می‌نویسد مطالبات قومی یکی از حلقه‌های مفقوده شده انتخابات در این دوره است. به نوشته این سایت کاندیداها معمولا برای گرفتن رای اقوام یا تحت تاثیر فضای کشور شعارهای مربوط به حقوق اقوام را در برنامه انتخاباتی خود قرار می‌دادند اما در این انتخابات این مسئله اتفاق نیافتاده است.
به نوشته عصر ایران بی‌اعتنایی کاندیداها یا ناشی از بی‌اهمیت بودن این مطالبات در میان عامه مردم است یا ناشی از بی‌اهمیت بودن این مطالبات برای کاندیداها. عصر ایران ادامه می‌دهد: «بسیاری از اقوام ترجیح می‌دهند که قبل از حل مشکل اقتصادی و معیشتی‌شان مشکل دوگانگی زبانی کودکان آنها در مدارس ابتدایی حل شود و چالش‌های هویتی خود و فرزندان خود را حل شده ببینند.»
عصر ایران تاکید می‌کند بی‌اهمیت بودن این موضوع برای کاندیداها به معنی بیگانه بودن کاندیداها با دغدغه‌های بخش بزرگی از جامعه ایران است. این به این معناست که دولت آینده نماینده مردم و پیگیر دغدغه‌های آنها نخواهد بود.
ابلاغیه رهبر بر سر طرح مسائل مربوط به اقوام
به نظر می‌رسد که عدم طرح مسائل مربوط به اقوام در این دور از انتخابات به نگرانی‌هایی مربوط باشد که کل حاکمیت ایران از عمیق شدن شکاف قومیتی در کشور دارد. در ابلاغیه‌ی آیت‌الله خامنه‌ای در باره انتخابات و ترسیم خطوط قرمز برای نامزدها در فعالیت‌های تبلیغاتی، بخش مهمی به موضوع مطالبات اقوام اختصاص دارد.
در ابلاغیه‌ای که ۲۵ مهر ۱۳۹۵ از طرف رهبر ایران صادر شد برخی محدودیت‌ها برای طرح موضوع مسائل اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی مطرح شده است. در این ابلاغیه ۱۸ ماده‌ای به نامزدهای انتخاباتی در خصوص مسائل قومی هشدار داده شده و اعلام شده: «هرگونه تخریب، تهدید، تطمیع، فریب و وعده‌های خارج از اختیارات قانونی و هرگونه اقدام مغایر امنیت ملی نظیر تفرقه قومی و مذهبی در تبلیغات انتخاباتی ممنوع است.»
ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات از طرف خامنه‌ای به عنوان رهبر به روسای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام پیش از انتخابات ریاست جمهوری انجام گرفت و به گفته فعالین اقوام تشکیل “فراکسیون مناطق ترک نشین” در مجلس که ۱۰۰ نفر در آن عضو هستند در هشدار رهبری موثر بوده است.
تلاش فعالین اقوام برای تاسیس ستاد مستقل
عدم طرح مطالبات اقوام در مناظره‌ها و کارزارهای انتخاباتی، فعالین اقوام را دلسرد کرده و به گفته آنان این مسئله به آرای روحانی آسیب جدی می‌زند.
در مناطق قومی ستاد انتخاباتی نامزدها تاسیس شده و هریک از نامزدها ستادهای مستقل خود را به راه انداختند. در قیاس با دوره گذشته بحث تشکیل “ستادهای مستقل اقوام برای روحانی” در برخی از نواحی کشور از جمله کردستان و ترکمن‌صحرا با مشکلاتی روبرو شده است. بسیاری از فعالین سیاسی و انتخاباتی بر این باورهستند که برای جذب آرای بیشتر برای آقای روحانی باید ستاد مستقل اقوام تاسیس کرد.
آنا محمد بیات نائب رئیس “مجمع تدبیر و امید در ترکمن صحرا” می‌گوید: «تشکیل ستاد مستقل ترکمن صحرا هیچ ایرادی ندارد. همانطور که ستاد مستقل ترکمن‌ها برای قالیباف و رئیسی تشکیل شده است. درگذشته نیز سابقه داشت و فعالین ترکمن حامی کروبی ستاد مستقل داشتند. اگر در مناطق اهل سنت و اقوام ستادهای مستقل تشکیل شود دستاورد زیادی دارد. فعالین اقوام دلگرم شده و در راس هرم قرار می‌گیرند و بری جذب آرا و مشارکت حداکثری مردم تلاش بیشتری خواهند داشت.»
ستاد روحانی یا ستاد اقوام
رئیس “مجمع تدبیر و امید در ترکمن صحرا” تاکید می‌کند در حال حاضر فعالین ترکمن در ستاد روحانی انگیزه کافی ندارند. لازم است خون تازه‌ای به آنها دمیده شود و این مهم با تشکیل ستاد مستقل میسر می‌شود. این کارشناس تاکید می‌کند روحانی در برجام و مسائل خارجی خوب عمل کرد اما نسبت به اقوام کوتاهی کرد و در این دوره لازم است که عقب ماندگی‌ها جبران شود.
بیات تاکید می‌کند با وجود همه انتقادات و کاستی‌ها ما برای روحانی فعالیت می‌کنیم ولی انتظار داریم که با توجه به وزن سیاسی‌مان به ما توجه شود. اگر ستاد مستقل ایجاد شود نیروها با شوق و امید مضاعف به فعالیت ادامه می‌دهند و برای جذب آرا می‌کوشند.
بیات همچنین توصیه می‌کند اگر رای می‌خواهید امور ستاد روحانی را از صدر تا ذیل به خود ترکمن‌ها واگذار کنید. رای اقوام نباید مصادره و از قومیت‌ها استفاده ابزاری شود.
کردها هم ناراضی‌اند
سایت محلی کرد پرس از نارضایتی فعالین انتخاباتی کرد می‌نویسد: «صدور بیانیه‌ای یا انتصاب و اعزام سفیری به کشوری در انتهای جهان، یا پوشیدن لباس و چند کلمه سخن گفتن به زبان کردی، بیشترین دست آورد دولت های قبل در خصوص مسئله کردها بوده است.»
کردپرس به این مسئله اشاره می‌کند که هرچند تاکنون توجه کمتری نسبت به دوره‌های قبل به مسئله کردها شده اما با رسیدن به روزهای پایانی تبلیغات، شاهد مواضع و شعارهای بیشتری از سوی نامزدها خواهیم بود.
ایران در آستانه انتخاباتی قرار دارد که آرای اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی می‌تواند در نتایج آن بسیار موثر باشد. تجربیات دوره‌های قبل نشان می‌دهد که تنها آن کاندیداهایی موفق شده‌اند اکثریت آرا را کسب کنند که برنامه مشخصی برای اقوام داشته‌اند. به گفته کارشناسان در شرایط فعلی هم کاندیدایی موفق به کسب آرای اقوام و اقلیت‌های دینی خواهد شد که مطالبات قومی را در برنامه انتخاباتی خود بگنجاند و به رغم ابلاغیه و موانع بتواند آن را مطرح کند.
