چرایی عدم موفقیت پروژه استقلال کردستان عراق

حکومت خودمختار کردستان عراق در ۲۵ سپتامبر رفراندوم برای استقلال را برگزار کرد. اکثریت بسیار بزرگی از رای دهندگان کرد نیز به آن پاسخ مثبت دادند. این رفراندوم جهت استقلال ملت کرد بود اما آیا شرایط داخلی و بین المللی برای برگزاری این پروسه عظیم مناسب بود؟ نتایج تاکنونی خلاف آنرا نشان می دهد.

شرایط قبیله ای و عشیرتی حاکم بر ساختار قدرت در کردستان و عدم وجود جامعه ای مدنی که برپایه گسترش آگاهی های سیاسی و اجتماعی مردم و فساد اقتصادی مسئولین حکومت خودمختار و همچنین عدم پشتیبانی بین المللی و مخالفت صریح کشورهای منطقه از این پروسه از عوامل مهم شکست این پروژه بودند.

شرایط ساختار قدرت عشیرتی برای پیشبرد مبارزات همیشه چشم به دست قدرتهای منطقه ای و بین المللی بوده است. در زمان شاه سابق نیز بخشی از کردهای عراق با پول و تسلیحات او برای پیشبرد مبارزات ملی خود برعلیه صدام مبارزه می کردند که با سازش شاه ایران با رژیم عراق مبارزات آنها  بخشی از مصالحه گردید.

پس از سقوط صدام حسین و به دلیل حمایت کردها از آمریکا موقعیت ویژه ای برای کردها پیش آمد. رئیس جمهور و معاون پارلمان از کردها منصوب شدند. کردستان عملا دارای حکومت مستقل بود. اما بعد از عقب راندن داعش از کرکوک، منطقه ترکمن نشین و نفت خیز،  تحت سلطه حکومت خودمختار کردستان عراق قرار گرفت. با صدور نفت این منطقه اربیل دیگر نیازی به بغداد نداشت.

خانواده های بارزانی و طالبانی

حکومت اقلیم کردستان عراق تحت سلطه دو خانواده بارزانی و طالبانی قرار دارد. مسعود بارزانی چشم به آمریکا و طالبانی نیز علاوه بر آمریکا  گوشه چشمی هم به ایران دارد. گروه سومی نیز بنام گروه تغییر “گوران” در پارلمان حکومت اقلیم نماینده دارد که عملا نیروی تعیین کننده ای در جامعه کردها نیستند. جامعه مدنی مستقل از این دو عشیره عملا در اقلیم کردستان عراق وجود ندارد. افکار عمومی را نیز آنها با توجه به امکانات مادی و قدرت خود ساماندهی می کنند. آقای مسعود بارزانی به عنوان رئیس اقلیم تصمیم به برگزاری رفراندوم گرفت و مردم را نیز با امکانات خود تهییج کرد. اما او به عنوان یک رهبر سیاسی قادر نبود شرایط را به درستی تشخیص دهد و یا اینکه شاید هم به او قول و قرارهایی داده شده بود که ما بی اطلاع هستیم.

برای بسیاری از صاحب نظران مشخص بود که بعد از عقب نشینی و نابودی گروه داعش، حکومت مرکزی عراق تلاش خواهد کرد منابع نفتی کرکوک را که عملا خارج از حیطه کردستان عراق قرار داشت دوباره پس بگیرد.

جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، دو قدرت منطقه ای با نفوذ در عراق مخالف رفراندوم و استقلال بودند. آمریکا و اروپا و سازمان ملل متحد نیز مخالفت خود را با این روند در کردستان عراق اعلا م کردند. تحت چنین شرایط آقای بارزانی بجای اتخاذ راه حلهای سیاسی و دیپلماتیک و مذاکرات با دولت عراق جهت حفظ حداقل دستاوردهای جنبش تصمیم به برگزاری رفراندوم گرفت و رفراندوم را برگزار کرد. اما متاسفانه این آغاز روند فروپاشی دستاوردهای جنبش و روند یاس و نومیدی مردمی بود که با آرزوهای بسیار و نیک در رفراندوم شرکت کرده بودند.

حکومت عراق با کمک نیروهای حشدالشعبی، نیروهای محلی سپاه قدس، کرکوک را بدون مقاومتی تصرف کردند. آنها به این بسنده نکرده می خواهند کنترل فرودگاه های بین المللی اربیل و سلیمانیه و کنترل مرزی بین کردستان عراق با ایران و ترکیه را نیز تحت کنترل خود داشته باشند. اکنون مسعود بارزانی اعلام استعفا کرده است ولی قدرت در اختیار خانواده بارزانی خواهد ماند و مذاکرات با دولت مرکزی عراق نیز از موضعی ضعیف برای کردها انجام خواهد گرفت.

دورنمای اقلیم کردستان عراق

بسیاری از جریانات و فعالین سیاسی کرد جمهوری اسلامی و حشدالشعبی و یا عشیره طالبانی را عامل عدم موفقیت می دانند. بنظر من این استدلال جهت انحراف افکار عمومی از وجه اصلی عدم موفقیت حکومت اقلیم، شرایط داخلی جنبش کردها است. هرچند عوامل بیرونی مهم هستند ولی مهم تر چگونگی عوامل و شرایط داخلی جنبش، مناسبات نیروها و سطح آگاهی و رشد فرهنگی و سیاسی مردم و وجود جامعه مدنی قوی و امکانات اطلاع رسانی مستقل است. تا زمانی که شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کردستان بر پاشنه حکومت عشیرتی و قبیله ای بارزانی – طالبانی بچرخد و آنها خود را نماد جنبش و هویت کردی بدانند، اوضاع بهتر از این نخواهد بود.

نویسنده: خدایقلی