نگاهی به مراحل اجرای پروژه حذف ترکمن ازغرب خزر ونواحی مرکزی ایران

پیشگفتار:  با تشکیلِ “امپراطوریِ مغول” دراوایلِ سدۀ 13میلادی، جنگ جهانی مشهور به”جنگهای صلیبی” تبدیل به جنگ پنهانی معروف به “رقابت بازاری” شدند. دراین دوره رقیبِان مغلوب درصفبندیِ کشورها، بویژه درقلمروایلخانیان، به اتخاذ تدابیری برای اجرایِ پروژه هایی برمبنای “تفرقه بیانداز وحکومت کن”، روی میاورند. پیگیری این سیاست وتداوم مرحله بمرحله اش،  در سده بیستم باعث دوجنگ جهانی شد، ودرروزگارِپس ازکنفرانسِ سرانِ سه کشورازمتفقینِ جنگِ دوم جهانی بسال1943، درتهران، و…سیاستِ کمرِبند سبزِاسلامیِ برای مقابله با شوروی، منجربه پدید آمدنِ حکومتِ مذهبی و وضعیت اسفبارکنونی درایران شد.  

اجرایِ پروژۀ حذفِ ترکمنها، ازآزربایجان ومناطقِ مرکزیِ ایران، ازاوایل سده۱۶میلادی، با بحکومت رسیدن فرقه مذهبی صفویه از نوع “مرید و مرشدی” که بعدن “امام وامتی”نامیدند آغاز میشود ومتناسب با تحکیم یافتن آن حکومت گسترش مییابد. درایران پس ازصفویه تا کودتای سوم اسفند  ۱۲۹۹ نوع برخورد حکومتی با ترکمنها وترک ها فرق می‌کند ودرمرحله ی پس ازپایان جنگ دوم جهانی، بویژه بعدازکودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ تغییراتی می یابد ولی با شروع رفرمی بنام “انقلاب سفید” ویا “انقلاب 6بهمن”1341 ببعد وارد مرحله یا فاز جدیدی می‌شود. اجرای فازجدید پروژه های ضد مردمی محمدرضا شاه پهلوی با تحکیم حکومت آخوندها وملایان “شیعه ی ولایی”، بسرنگونی رژیم پهلوی در۲۲بهمن ۱۳۵۷ وپیروزی مردمان ایران منجر شد. اما رژیم ملاشاهی به سیاست تک فرهنگی (زبانی – مذهبی) پهلوی با سرکوبی جنبش شورایی ترکمنصحرا و دیگر نقاط ایران که درراه حفظ فضای آزادی ودمکراتیک حاصل ازپیروزی انقلاب بهمن57 میکوشیدند باشدت بیشترادامه داد ومیدهد. 

مراحل اجرای پروژه ضد ترکمنی  

۱-برنامه مرحله اول ابتدا باکشتن ترکمنهایی که حاضربه خواندن نماز بشیوۀ”شیعۀ امامیه”نمیشوند واندکی بعد با کشتن بچه ها و مردم به بهانه داشتنِ نام عایشه، عثمان، عمر و ازاینگونه بهانه ها درپایخت تبریز واطراف ادامه می یابد. درنتیجه ترکمن هایی که حاضربپذیرش تغییرمذهب نمی شوند بسوی قفقاز و آسیای صغیر فرار می کنند. علاوه براین بخش بزرگی ازترکمن های قزلباش (بخوان پاسدار) شده، بشکل خانوادگی وطایفه ای با لشگرکشی و اعزام ماموریتی بنقاطِ مختلف دوردست بویژه بنواحی مرکزی وجنوبی ایران، آزربایجان را برای همیشه ترک می کنند.  

۲-مرحله دوم پروژه ی کوچاندن طوایف مختلف ترک وترکمن شیعه شده ازآزربایجان برای اقامت دادن آنها از گلوگاه مازندران بسوی شرق آغازشد واز ترکمنصحرا وشمال خراسان بطرف مرز افغانستان ادامه می یابد. ازمیان آنها تنها قاجارها پس ازحدود سیصد سال باتشکیل حکومت قاجار، ترکمنصحرا را ترک کرده بلای جان و مال ترکمنهای ترکمنصحرا تا انقلاب مشروطیت میشوند.  

 ۳-مرحله سوم حذف ترکمن ازایران توسط شاه عباس با  تغییرپایتخت به اصفهان وهمزمان کوچاندنِ ارمنی ها به اصفهان و اطراف اش، بویژ بطرف نواحی جنوبی پایتخت جدید ونیز بدنبال صدور فرمان تغییر نام ترکمن  به شاه-سئون بمعنی دوستدارِشاه  شروع می شود وبا تشکیل ارتش جدید صفویه بنام “ارتش غلامزادگان” متشکل از گرجی ها، ودیگر داوطلبین از دنیای مسحیت، به ابتکارِبرادران شِرلی که ازانگلستان فرستاده شده بودند تا درخدمت حکومت صفویه قرارگیرند ادامه مییابد. 

*دوضمیمه  

 1-ایرانی های زیادی نام خانوادگی “ترکمن” ویا “ترکمان” را دارند. ما ترکمنها موقع نشرقبولی های کنکورِورود به دانشگاه های کشوروغیره مشاهده کرده تعجب می کردیم. به گمانم آنها متعلق بیکی از خانواده هایی هستند که حاضربه پذیرش تغییرنام به شاهسون ویا “دوستدارِشاه” نشدند. افزون براین ایرانی هایی هم نام خانوادگی”شاهسون” را دارند. آنها هم احتمالن ازتبار ترکمن هایی هستند که فرمان تغییرنام به شاهسون را پذیرفتند وبعدها هم نام خانوادگی شان نمودند.  

 2- ستاد ارتش حکومت تزاری روسیه درتاشکند دراواخرسال 1916میلادی به علت قحطی ناشی ازجنگ جهانی اول درمحدوده امپراطوری روسیه، لشگرزرهی بفرماندهی مادریتف را برای کشتار وچپاول به ترکمنصحرا اعزام می کند.  

به عبارت دیگر برای سیرکردن شکم فرماندهان ارتش روسیه درآسیای میانه “عهدنامه آخال” بین ایران و روسیه در1881 را زیرپا گذاشته به خاک ایران تجاوزمیکند. جنایات بی شمار لشگر مذکور را حکومت موقت روی کارآمده با انقلاب فوریه 1917 به ریاست کرنسکی به عنوان جنایت ضد بشری(گنوسید) می پذیرد وبا پرداخت غرامت به اهالی ترکمنصحرا موافقت می نماید. ولی حاکمان روی کارآمده با انقلاب اکتوبر1917 میلادی، مانع پرداخت مبلغِ درنظرگرفته شده میشوند. ولی از طرف دیگر نه حکومتهای قاجار، نه پهلوی ونه رژیم ولایی کنونی، ونه افراد برجسته جامعه مدنی غیرحکومتی، تاکنون حاضرنشدند، تجاوز به کشوروکشتار مردم ترکمن ایرانی، وغارت خونین غلات ذخیره شده وصدها هزارگاو، گوسفند، گله اسب، قالی و قالیچه و زیورآلات گران بها وغیره آنها را محکوم نموده وبطورمکتوب ویا صوتی وانترنتی اعتراض نمایند.%   

یوسف کُر ، 4آپریل 2023   

منابع مورد استفاده  

  1- تاریخ ایران ازعهد باستان تا آخر سده 18م. چاپ 1354ش. ترجمه کریم کشاورز( اثری جمعی ازتاریخدانان آکادمی علوم شوروی چاپ1953). بخش19 ازص439 تا 443 کتاب

  2- ایران عصرصفوی، اثرRoger Savory ترجمه ی کامبیزعزیزی، انتشارات سحر، چاپ ششم 1378.

  3-اسلام درایران ازهجرت تا آخر سده نهم هجری،تهران 1354ش. ترجمه کریم کشاورز، اثرایلیا پاولویچ پتروشفسکی. 

 4. Mac Gahan, J.A. Campaign of the Oxus and the Fal of Khiva. London:Sampson Low,1874

 5- ترکمنها درعصرامپریالیسم، اثرM. saray ترجمه ی قدیر بردی رجائی، چاپ اول 1378.

 6- ترکمنهای ایران، چاپ تهران( ترجمه از انگلیسی)، اثر: بی بی رابعه لوگاشووا ازانستیتوی اتنوگرافی مسکو.

 7-مسأله ی ارضی درصحرای ترکمن،  دکتر منصور گرگانی،  چاپ اول 1358  .

 8-اقتصاد گرگان، گنبد و دشت ، دکتر منصور گرگانی،  چاپ اول 1351

9- تاریخ ترکمنستان( جلد1 و2)، آرازمحمد سارلی، مرکزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه ایران 1373 .

10-مخابرات استرآباد، — >  ص637 و 639،8 ماه مارج سال 1919 .