نقش ترکمن‌های سوریه در تحولات این کشور
کارشناسان و تحلیلگران امور سوریه و رسانه‌های جهان کمترین توجه را به گروه‌های سیاسی و نظامی ترکمن‌های سوریه معطوف داشتند تا اینکه جت روسی توسط ارتش ترکیه سرنگون شد و خلبان آن توسط شبه نظامیان ترکمن سوریه کشته شد. یک هلیکوپتر نظامی روس نیز توسط همین شبه نظامیان سرنگون شد.
دکتر مختار فاتح، یکی از سران ترکمن‌های سوریه می‌گوید، ترکمن‌های سوریه بعد از عرب‌ها و کردها سومین قومیت در سوریه هستند که به لحاظ زبانی، گروهی شبیه ترکی عثمانی و بخشی دیگر شبیه ترکی آذری صحبت میکنند.
ترکمن‌ها در حلب، شمال استان رقه، در لاذقیه، جرابلس، حمص و ادلب ساکن‌اند و اکثریت آنان سنی و حنفی مذهب هستند. به گفته مختار فاتح ترکمن‌های سوریه علاوه بر شهرهای یاد شده در ۵۲۳ روستا سکونت دارند که در آن جمعیتی حدود ۲ تا ۲ و نیم میلیون نفر زندگی میکنند. گرچه آمار دقیقی درباره شمار ترکمن‌های سوریه وجود ندارد اما مختار فاتح مدعی است تعداد واقعی جمعیت ترکمن‌های سوریه به ۳ ونیم میلیون نفر می‌رسد.
فاتح در ادامه صحبت‌های خود اضافه می‌کند از سال ۱۹۲۰ اخراج و آسیمیلاسیون (همگون‌سازی) ترکمن‌های سوریه آغاز شده و در سال ۱۹۴۶ زمانی که نخستین‌بار دولت مستقل سوریه تاسیس شد، حتی وضعیت ترکمن‌ها بدتر شد.
وی می‌گوید: «در نتیجه سیاست آسیمیلاسیون صد ساله در سوریه، ترکمن‌ها به عنوان اقلیت قومی به رسمیت شناخته نشدند. اسامی ترکمن قدغن و نام روستاهای آنها از ترکی به عربی تغییر یافتند. آنها در سرنوشت سیاسی سوریه هم هیچگونه نقشی نداشتند.»
گروه‌های سیاسی ترکمن‌های سوریه
امروزه وضعیت تغییر کرده و ترکمن‌های سوریه موفق شدند گروه‌های سیاسی خود را تاسیس کنند. به لحاظ سیاسی آنها مخالف رژیم بشار اسد، در عین‌حال مخالف تجزیه سوریه هستند. “بلوک ترکمن‌های سوریه”، “حرکت دموکراتیک ترکمن‌های سوریه” و “شورای ملی ترکمن‌های سوریه” از عمده‌ترین گروه‌های سیاسی ترکمن هستند.
پترا بکر از بنیاد علم و سیاست آلمان در برلین
پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” در برلین که درباره بحران سوریه تحقیق می‌کند می‌گوید: «ترکمن‌های سوریه از زمان امپراطوری عثمانی در مناطق تحت سیطره این امپراطوری به عنوان اقلیت قومی و دینی باقی مانده‌اند.» به گفته این کارشناس «قسمتی از ترکمن‌ها در مناطقی زندگی میکنند که به “کریدور کردهای سوریه” مشهور هست و بیم آن می‌رود که محل زندگی آنها به مناطق کردنشین ادغام شود.»
در همین راستا نهادهای بین‌المللی حقوق بشر از جمله عفو بین‌الملل ضمن هشدار درباره کوچ اجباری ترکمن‌ها، عمل برخی گروه‌های مسلح کرد را محکوم کرده‌اند. در گزارش عفو بین‌الملل چریک‌های یگان‌های مدافع خلق، به عمد ساکنین عرب و ترکمن را از مناطق زندگی خود، آواره کرده، خانه‌های آنها را آتش زده و در برخی موارد کل روستاها را ویران کرده‌اند.
عفو بین‌الملل گروه‌های مسلح کرد را متهم به “جنایت جنگی” کرده است و می‌گوید این رویکرد و اقدام مغایر قوانین بین‌الملل است.
کوچ اجباری ترکمن‌ها
پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” در برلین تاکید می‌کند این گونه گزارش‌ها چون از طرف گروه‌های مختلف و مستقل ارائه شده و تعداد آنها زیاد بوده، بنابراین بسیاری از کارشناسان تردیدی ندارند که اخراج ترکمن‌ها از طرف گروه‌های مسلح کرد در سوریه به صورت سیستماتیک و با زور سلاح انجام گرفته است.
خانم پترا بکر که حدود ۳۰ سال در سوریه زندگی کرده و در رسانه‌های آلمانی درباره تجربیات و تحقیقات خود می‌نویسد می‌گوید: «در سوریه کردها و ارمنی‌ها گروه‌های فرهنگی خود را تاسیس کرده‌اند اما من در ۳۰ سالی که در سوریه زندگی کردم هیچوقت از یک گروه فرهنگی ترکمن نشنیدم.»
به گفته این کارشناس ارمنی‌ها حق داشتند مدارس خود را داشته باشند. کردها از حقوق خاص خود برخوردار بوده‌اند و حتی چرکس‌ها هم حق تاسیس گروه‌های فرهنگی خود را داشتند اما برای ترکمن‌ها این امر ممنوع بوده است.
در شرایط کنونی ترکمن‌ها بیم دارند که تاسیس یک دولت کردی در سوریه و ادغام سرزمین آنها در مناطق تحت کنترل گروه‌های کرد مسلح، سبب کوچ اجباری آنها به ترکیه شود.
به‌رغم این فشارها نقش آنها در بحران سوریه نیز بیشتر می‌شود. آنها توانستند به ائتلاف نیروهای مخالف حکومت سوریه وارد شوند. نمایندگان ترکمن‌ها در مذاکرات بر سر صلح در سوریه نیز شرکت میکنند. به گفته پترا بکر، خالد خوجا رهبر “بلوک ترکمن” تا یک سال پیش حتی رهبری “ائتلاف ملی برای انقلاب و نیروهای مخالفین سوریه” معروف به ائتلاف ملی سوریه را نیز بر عهده داشت.
گروه‌های شبه نظامی ترکمن‌های سوریه
احزاب سیاسی ترکمن سوریه نیروهای مسلح مختلفی را هم تشکیل دادند که در ترکیه آموزش‌های نظامی می‌بینند. برخی از گروه‌های مسلح بیش از ۱۰ هزار نفر عضو دارند. عمده‌ترین گروه‌های نظامی “بریگاد لاذقیه” موسوم به “جبل الترکمان” است که در سال ۲۰۱۳ تشکیل شد که متشکل از ۱۲گردان شبه‌نظامی مسلح است که در شمال لاذقیه فعالیت مسلحانه می‌کند.
در اوایل سال ۲۰۱۵ میلادی “لشکر ساحلی دوم” ترکمن‌ها نیز تشکیل شد که وابسته به لشکر عملیاتی ارتش آزاد سوریه است. از طرف دیگر در اطراف کوبانی نیز بریگادی موسوم به “سلطان سلیم” از طرف ترکمن‌های سوریه تشکیل شده که حتی در جنگ علیه گروه دولت اسلامی (داعش) با گروه‌های مسلح کرد همکاری می‌کند.
مختار فاتح که پزشک کودکان در حلب بود مجبور شده مطب خود را ببندد و سوریه را ترک کند، تاکید می‌کند که برای مبارزه مسالمت‌آمیز و اعتراض‌های مدنی دیگر هیچ امکانی نمانده بود و ترکمن‌ها بعد از ویرانی خانه‌هایشان فرار کردند و مجبور شدند سلاح به دست بگیرند.
فاتح می‌افزاید : «بعد از کشته‌شدن خلبان روس بیشترین بمباران روسیه در مناطق ترکمن‌نشین بوده است و ترکمن‌ها مجبور به ترک سرزمین خود شدند. حالا بخشی از این مناطق آنها توسط روس‌ها و کردها اشغال شده است.»
وضعیت کنونی ترکمن‌ها در جنگ داخلی سوریه
در بعد سیاسی ترکمن‌ها “شورای ملی ترکمن‌های سوریه” را سازماندهی کرده‌اند. این شورا از بدو تاسیس با “ائتلاف ملی مخالفان بشار اسد” همکاری کرد. این ائتلاف تحت حمایت غرب و کشورهای منطقه قرار دارد. در ادامه این هماهنگی‌ها در اکتبر ۲۰۱۵ در آنکارا نشستی انجام شد و مقرر شد که گردان‌های “سلطان سلیم” و “سلطان محمد فاتح” و ” واحد فرماندهی ساحلی” و “گردان مراد” یک ائتلاف مشترک تشیکل دهند تا علیه ارتش سوریه و نیروهای حامی آن چون حزب‌الله بجنگند.
تحولات کنونی نشان می‌دهد که گروه‌های مسلح ترکمن در جبهه‌های مختلف سوریه در چارچوب همکاری با ائتلاف بین‌المللی حضور دارند و روز به روز در صحنه جنگ داجلی سوریه نقش آنها بیشتر و برجسته تر می‌شود.
کارشناسان غربی از جمله پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” بر این باور هستند که ترکیه تلاش می‌کند تا از ترکمن‌های سوریه به عنوان “کارت مهمی در صحنه سیاسی و جنگ داخلی سوریه” استفاده کند. در ماه‌های گذشته اقدام حزب کردی اتحاد دموکراتیک در تصرف منطقه تل ابیض و سپس الحاق کوبانی و عفرین به منطقه تحت کنترل خود باعث نگرانی ترکیه شد. مقامات ترکیه نگرانند که در صورت حمله کردها به بخش‌های غرب فرات صدها هزار تن از ترکمن‌های سوریه به این کشور مهاجرت کنند. ترکیه بارها به گروه‌های مسلح کرد هشدار داده که به این منطقه وارد نشوند.
ترکیه قصد دارد در دفاع از ترکمن‌های سوریه منطقه امنی در “خط جرابلس-اعزاز” تشکیل دهد. اما به گفته نمایندگان ترکمن‌های سوریه حملات کردها و ارتش سوریه با حمایت جتهای روسی به مناطق ترکمن‌نشین ادامه دارد. آنها می‌گویند که جتهای روسی در این اواخر بیشتر روستاهای ترکمن نشین را بمباران کرده‌اند. با وجود این بمبارانهای شدید و تهدید به کوچ اجباری، ترکمن‌ها خاطرنشان میکنند که نقش آنها که در صحنه جنگ داخلی سوریه اکنون انکار ناپذیر شده است.
